Monday 5 July 2010

Ιστορικά Στοιχεία για την Μελισσοκομία στο Xωριό μου (2)

Αυτή είναι η δεύτερη και τελευταία ανάρτηση σχετικά με την ιστορία της μελισσοκομίας στην Χίο. Ελπίζω να μην σας κουράσω, ωστόσο πιστεύω ότι όντως ο σωστό τρόπος για να αρχίζει κάνεις κάτι και να προχωράει μπροστά είναι το να κοιτάζει πρώτα πίσω, να μαθαίνει από αυτό, να επισημαίνει λάθη και σωστά του παρελθόντος.

Κάποια στιγμή λοιπόν μεταπολεμικά ήρθαν οι λεγόμενες «Ευρωπαϊκές» κυψέλες. Δεν είμαι σίγουρος πότε ακριβώς έγινε η μεγάλη αλλαγή, ωστόσο στα τέλη της δεκαετίας του 70 όλες οι κυψέλες ήταν πια «νέου» τύπου. Τότε βέβαια (ακόμα και τώρα σε μεγάλο βαθμό) οι κυψέλες δεν ήταν τύπου Αυστραλίας. Υπήρχε εσωτερικό και εξωτερικό καπάκι. Ποιος από τους δύο τύπους είναι καλύτερος? Οι γνώμες διίστανται.

Μελισσοκομική μάσκα ("μουτσούνα" στην τοπική). Αποτελούνταν από ένα σκληρό μεταλικό πλέγμα πάνω στο οποίο προσάρμοζαν ύφασμα, το οποίο άλλαζαν όποτε χρειάζονταν.

Προσωπικά είμαι υπέρ του τύπου Αυστραλίας καθώς πέρα από την ευκολία μετακίνησης θεωρώ ότι οι κυψέλες έχουν καλύτερο εξαερισμό τον Χειμώνα, και την Άνοιξη είναι καλύτερες για την αποφυγή σμηνουργίας. Ωστόσο δεν έχω δουλέψει κυψέλες με εσωτερικό καπάκι οπότε θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν κάποιοι πιο «παλιοί» μελισσοκόμοι σχολίαζαν την χρήση τους.

Εσωτερικό καπάκι με βαλβίδα τροφοδοσίας

Για τις μεταφορές τώρα πια όλοι έχουμε βολευτεί με τους συνδετήρες. Τότε η σύνδεση για μεταφορά ήταν μια αρκετά πιο πολύπλοκη διαδικασία. Αυτή γινόταν με μεταλικά πλαίσια που αγκάλιαζαν όλη την κυψέλη από την βάση μέχρι το εσωτερικό καπάκι. Το εξωτερικό καπάκι αφαιρούνταν κατά την μεταφορά και επανατοποθετούνταν στην νέα θέση της κυψέλης μετά την αφαίρεση του μεταλλικού πλαισίου/συνδετήρα. Ο συνδετήρας έσφιγγε τα μέρη της κυψέλες με δύο μεγάλες βίδες που βίδωναν με τον γνωστό σε όλους «σταυρό» που χρησιμοποιούμε για την αλλαγή λάστιχου στο αυτοκίνητο. Αργότερα το εσωτερικό καπάκι το αντικατέστησε στις μεταφορές ένα ξύλινο πλαίσιο με σήτα για καλύτερο αερισμό των δυνατών κυψελών κατά την μεταφορά.

Σήτα μεταφοράς.

Η Χίος γενικά είναι νησί που ευδοκιμεί εύκολα το πεύκο. Ακόμα και τώρα έχει σημαντικές εκτάσεις σε πευκοδάση, αλλά αρχές της δεκαετίας του 80 είχαν την μεγίστη έκταση, καθώς μεγάλες φωτιές στα τέλη της δεκαετίας κατέστρεψαν μεγάλες εκτάσεις, και μάλιστα ίσως τις καλύτερες μελιτοπαραγωγικά. Θυμάμαι που μιλούσαν για χρονιές που οι «μελόπευκοι» έσταζαν μέλι, και οι όροφοι γέμιζαν στο πι και φι.
Ωστόσο εκτός από το Πεύκο υπήρχαν/υπάρχουν σημαντικοί ερεικώνες, αλλά και άλλου είδους σημαντικές μελισοβοσκές (αμυγδαλιές σε μεγάλη έκταση, φασκόμηλο, «αλεκάτη» – η λαδανιά-, λυγαριά, θυμάρι) που έφτιαχναν έναν μικρό μελισσοκομικό παράδεισο.

Τα μελίσσια αρρώσταιναν σπάνια. Λίγη κιμωλίαση μπορεί να εμφανίζονταν, ωστόσο ο μεγαλύτερος φόβος ήταν οι σηψιγονίες, που τότε αντιμετωπίζονταν με αντιβιοτικά (τεραμυκίνη). Μάλιστα τεραμυκίνη κάποιοι έδιναν και προληπτικά στην αρχή της άνοιξης. Οι κυψέλες συνήθως ξεχειμώνιαζαν διώροφες. Έτσι δεν υπήρχε ανάγκη φύλαξης των κηρηθρών. Αν φύλαγαν, τις προφύλασσαν από τον κηροσκώρο καίγοντας θειάφι.

Τροφοδοσία έκαναν σχεδόν αποκλειστικά στην αρχή της άνοιξης, και είχε διεγερτικό χαρακτήρα. Θυμάμαι τον πατέρα μου που έβραζε νερό με ζάχαρη (δεν αναμίγνυαν απλά) για να φτιάξει σιρόπι. Γέμιζε με αυτό πλαστικές σακούλες,τις έδενε και έκανε μερικές τρυπούλες με βελόνα, μετά τοποθετούσε την σακούλα πάνω στο εσωτερικό καπάκι με την τρύπα τροφοδοσίας ανοιχτή, η με ανεστραμμένο το εσωτερικό καπάκι.

Πολλαπλασιασμός γινόταν κυρίως από φυσικές σμηνουργίες. Ένας άλλος πολύ διαδεδομένος τρόπος ήταν το χώρισμα στα δύο των δυνατών μελισσιών. Απλά έβαζαν το δεύτερο όροφο δίπλα στο αρχικό μελίσσι σε μια κινητή βάση, και ένα εσωτερικό και εξωτερικό καπάκι και αυτό ήταν (φροντίζανε να υπάρχει φρέσκος γόνος και στα δύο μέρη). Παραφυάδες όπως φτιάχνουμε τώρα με 3-4 πλαίσια δεν έφτιαχναν, και καλά έκαναν τουλάχιστον για εκείνη την εποχή. Γιατί?

• Ο χωρισμός στα δύο έδινε δύο δυνατά Μελίσσια. Έτσι ήταν πολύ πιο πιθανό η νέα βασίλισσα να βγει καλή, παρά αν έβγαινε από παραφυάδα
• Οι μικρές παραφυάδες θέλουν τάισμα. Τότε δεν υπήρχε η οικονομική δυνατότητα η και η θέληση να ταΐζουν μεγάλες ποσότητες ζάχαρης όπως τώρα. Ζαχαροζύμαρα δεν υπήρχαν.
• Τα δυο μελίσσια αναπτύσσονταν γρήγορα καθώς ήταν ήδη δυνατά έτσι ώστε όταν ανοιγε ο Πευκος (από Αυγουστο) να μπορούν να δώσουν μέλι και τα δυο.

Συστηματική βασιλοτροφία δεν γινόταν.

Με αυτά και με αυτά τα μελίσσια αναπτύσσονταν γρήγορα, και έδιναν πολύ μέλι. Οικογένειες που ήξεραν την μελισσοκομική τέχνη έκαναν πολύ επιτυχημένες χρόνιες. Το μέλι έδινε λοιπόν ένα καλό επιπλέον εισόδημα, γιατί πωλούνταν σε καλή τιμή, ειδικά οι μετανάστες που ερχόταν το καλοκαίρι ήταν μια καλή και σταθερή «αγορά».

Έτσι σιγά σιγά άρχισαν να πολλαπλασιάζονται οι μελισσοκόμοι και τα μελίσσια. Ο καθένας ότι μπορούσε και με ότι γνώσεις μπορούσε να αποκτήσει, ενώ είχαν αρχίσει και κάτι σεμινάρια από γεωπόνους. Αποτέλεσμα, στα μέσα της δεκαετίας του 80 στο χωριό πρέπει να υπήρχαν κοντά στα δυο χιλιάδες μελίσσια. Μην σας φαίνετε πιθανών μικρός αυτός ο αριθμός, για εκείνες τις εποχές ήταν τεράστιος, καθώς όλοι οι μελισσοκόμοι ήταν ερασιτέχνες.

Τρύγος γίνονταν πότε πότε στον ανοιξιάτικο πεύκο. Ωστόσο τις περισσότερες φορές ο πρώτος τρύγος γίνονταν τέλη Αύγουστου, αρχές Σεπτέμβρη με το πρώτο βάρεμα το εργάτη. Συνολικά γίνονταν δυο ή τρεις τρύγοι μέχρι αργά τον Δεκέμβρη.

Και ύστερα. Μέσα με τέλη της δεκαετίας κάτι περίεργο συνέβη. Τα μελίσσια δεν προχωρούσαν, πολλά χανόντουσαν η στην καλύτερη περίπτωση δεν έδιναν μέλι. Σε 2 -3 χρόνια πρέπει να έμειναν στο χωριό μόλις 100-150 μελίσσια. Τα βουνά γέμισαν άδειες κυψέλες. Ήταν άνοιξη και δεν έβλεπες μέλισσα για μέλισσα. Σύντομα μαθεύτηκε ότι αυτό που έφερε αυτόν τον χαλασμό λεγόταν βαροϊκή ακαρίαση.



Αυτοί που είχαν λίγες κυψέλες τις έχασαν στο άψε σβήσε. Οι άλλοι που το έβλεπαν πιο ζεστά έμαθαν για τα πλακάκια. Αυτά ήταν βασικά από γύψο στο οποίο είχε ενσωματωθεί μαλάθειο. Αυτά κάτι έσωσαν ωστόσο και πάλι οι περισσότεροι δεν ήξεραν την ενδεδειγμένη χρήση (πχ όταν ξεγόνευαν τα μελίσσια). Ο πατέρας μου είχε γύρω στα 40 μελίσσια. Σε μια χρονιά έχασε 30. Την άλλη άλλα πέντε και σε συνολικά τρία χρόνια όλα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ μια μέρα Μαρτίου, που πήγαμε στο μελισσοκομείο μετά από χιονιά. Ανοίγαμε την μια κυψέλη μετά την άλλη και καθεμία είχε μέσα δυο φούχτες μέλισσες παγωμένες, να καλύπτουν λιγοστό γόνο. Ήταν πραγματικά πολύ θλιβερό θέαμα Γενικά επειδή ίσως είμαι βιοχημικός πιστεύω πολύ σε μερικούς κανόνες στην φύση. Ίσως ο κορεσμός που είχε επέλθει έφερε τελικά την αρρώστια και τον χαμό. Η αλήθεια είναι ότι είναι κάτι που το φοβάμαι και τώρα καθώς οι μελισσοκομικές περιοχές είναι κορεσμένες από μελίσσια με μελισσοκομεία το ένα δίπλα στο άλλο. Ωστόσο σίγουρα οι καιροί έχουν αλλάξει, υπάρχει η επιστημονική γνώση και έρευνα και αυτή με το διαδίκτυο και τα περιοδικά μεταδίδεται γρήγορα. Έτσι πιστεύω ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καινούργιες καταστάσεις ευκολότερα και πιο αποτελεσματικά. Τέλος πάντων ας μην γινόμαστε προάγγελοι κακών!!

Έμειναν 3-4 μελισσοκόμοι μόνο στο χωριό, και τόσοι είναι ακόμα και τώρα. Μετά ήρθαν οι φωτιές, και τέλος οι ανομβρίες. Εκείνες οι καλές χρόνιες πέρασαν. Ωστόσο βγαίνει μια καλή ποσότητα ενός έξοχου μελιού με βάση το πεύκο, αλλά και με ένα σωρό άλλα βότανα καθώς όπως ανέφερα συνήθως οι μελισσοκόμοι στην Χίο τρυγούν μόνο το Φθινόπωρο. Προσωπικά προτιμώ τα πολυανθικά μέλια από τα μονοανθικά. Πιστεύω ότι κάθε βοτάνι κάτι προσφέρει και σε γεύση και σε άρωμα, αλλά κυρίως σε θρεπτικά ή αντιοξειδωτικά συστατικά. Η μελισσοκομία τα τελευταία χρόνια είναι σε ανοδική πορεία. Ο μελισσοκομικός σύλλογος Χίου που έχει δημιουργηθεί σίγουρα βοηθάει, ενώ έχει αναλάβει και την συσκευασία/ διακίνηση του μελιού.


Το Σαββάτο έκανα επιθεώρηση στα μελίσσια μου, που τώρα είναι όλα στο όψιμο θυμάρι. Πιστεύω να γράψω για αυτήν στην επόμενη ανάρτησή μου. Μέχρι τότε σας χαιρετώ και θα χαρώ πολύ αν δώ σχόλια σας σε σχέση με τις αναρτήσεις ή και όχι καθαρά σε σχέση με αυτές. Για παράδειγμα πως επηρέασε η βαρόα την περιοχή σας. Ο σκοπός ενός blog εξάλλου είναι η επικοινωνία.

3 comments:

Anestis Ketsetzidis said...

Γιάννη
καλώς σε βρίσκω στην ωραία μας παρέα.
Σου εύχομαι πολλά καλά μέλια και καλές αναρτήσεις.

yannis said...

Ευχαριστώ Ανέστη. Να σαι καλά και καλές σοδειές.

İlhami Uyar said...

Dear my friend thank you for technicial details,we must learn passed time and appliciations so we can do our job very nice.Have a nice weekend.Best wishes.