Tuesday 22 June 2010

Το Χωριό μου και Κάποια Ιστορικά Στοιχεία για την Μελισσοκομία στην Χίο

Μεγάλωσα στο χωριό Άγιος Γεώργιος Συκούσης της Χίου, ένα χωριό με σημαντική μελισσοκομική παράδοση. Το μικρόβιο της μελισσοκομίας μου το πέρασε ο πατέρας μου, που είχε μελίσσια μέχρι τα τέλη της δεκαετίας το 80. Μετά ήρθε η Βαρρόα, και θα μιλήσω για αυτήν και το κακό που έφερε σε επομένη ανάρτηση.

Παρόλο που σαν πιτσιρικάς πήγαινα στα μελίσσια μόνο για 1-2 χρόνια (τόσα πρόλαβα), από τότε ποτέ δεν ξέχασα την μέλισσα και ήξερα ότι στην πρώτη ευκαιρία θα ασχολούμουν μαζί της. Ερχόμενος λοιπόν στο μεγάλο χωριό (δουλεύω σε εταιρεία υπηρεσιών υγείας) μετά τις σπουδές στην Αγγλία, και ύστερα από 3-4 χρόνια αγόρασα 2 μελίσσια, από γνωστό μελισσοκόμο της Αττικής και από τότε ασχολούμαι αρκετά εντατικά.

Σε αυτήν την ανάρτηση θα ήθελα να αναφερθώ για την μελισσοκομία στο χωριό μου και κατ’ επέκταση της Χίου, πριν έρθουν οι Ευρωπαϊκές κυψέλες.




Το χωριό Άγιος Γεώργιος Χίου το 1937




Το χωριό Άγιος Γεώργιος Χίου το 2001


Τότε λοιπόν η μελισσοκομία ήταν στατική. Αυτό που χρήζει ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι ότι τα μελίσσια συνήθως τοποθετούνταν σε «μελισσόσπιτα». Δηλαδή οι μελισσοκόμοι άφηναν κοιλότητες («τρυποσκάλους») στην πέτρινη τοιχοδομή του σπιτιού ή του καλυβιού τους στις όποιες τοποθετούσαν τα μελίσσια (όλα από φυσικές σμηνουργίες). Τα «καλύβια» ήταν πέτρινες κατασκευές που έφτιαχναν στα κτήματα /χωράφια τους έτσι ώστε να προστατεύονται από τις βροχές ή για να διανυκτερεύουν αν είχαν «πολύ δουλειά να κάνουν». Οι μετακινήσεις βλέπετε αργές και δύσκολες.



Εκκλησίες του χωριού (1937). Μπορείτε να διακρίνετε «τρυποσκάλους» στις πέτρινες τοιχοδομές. Οι συγκριμένοι δεν ήταν φυσικά για μελισσοκομική χρήση, αλλά δίνουν μιά ιδέα….

Τα μελίσσια μέσα σε αυτές τις κοιλότητες έκτιζαν ελευθέρα. Δεν έβαζαν πήλινες κατασκευές όπως στις Κυκλάδες (υψέλια). Οι τρυποσκάλοι συνήθως είχαν άνοιγμα και από μέσα και από έξω το οποίο κλεινόταν με ξύλα ή λαμαρίνα. Κομάτια λαμαρίνα χρηισμοποιούνταν και σαν "προσβόλια" για περισσότερο χώρο. Ο τρύγος γινόταν είτε εναλλάξ από κάθε άνοιγμα ή και από τα δύο. Οι κηρήθρες μαζεύονταν, συνθλίβονταν και αφήνονταν να στραγγίξουν σε κόσκινα .

Τα κεριά που έμεναν μετά την στράγγιση ξεπλένονταν και το μελόνερο χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή της «μελομουσταλευριάς». Δηλαδή, ότι ξέρετε σαν μουσταλευριά αλλά από μελόνερο αντί για μούστο. Έφτιαχνε και η μάνα μου. Πολύ ωραίο γλυκό, αλλά τότε όπως και για πολλά άλλα πράγματα δεν εκτιμούσαμε τι είχαμε!! Το κερί ήταν πολύ σημαντικό και το πουλούσαν στους «κεράδες» για μελισσοκέρια της εκκλησίας. Επίσης έφτιαναν την «κεραλοιφή» ένα εξαιρετικό επουλωτικό ιδιαίτερα για καψίματα.!! Με άλλα λόγια: τίποτα δεν πήγαινε χαμένο.

Κυψέλες στην Χίο φτιάχνονταν επίσης από σανίδια, κορμούς δένδρων, από λυγαριά ή καλάμι επιχρισμένες με σβουνιά. Πιθανώς και από πηλό σε χωριά με παράδοση στην αγγειοπλαστική, όπως τα Αρμόλια. Γενικά ότι μπορούσε ο καθένας. Αυτές μπορούσαν να τις μεταφέρουν κιόλας με μουλάρια ή άλογα. Στο χωριό μου μετέφεραν στα «κάτω μέρη» για ξεχειμώνιασμα και πρώιμη άνοιξη. Στα «πίσω μέρη» για πιο όψιμα.
Επίσης κάποιοι είχαν και πιεστήρια κηρηθρών.



Φωτογραφίες από το λαογραφικό μουσείο Καλλιμασιάς.

Οι κύριες βοσκές όπως και τώρα ήταν τρεις: πεύκο, «αθρύμπα» (το θυμάρι), και το ρείκι. Ωστόσο έχει ικανοποιητική ανοιξιάτικη ανθοφορία: αμυγδαλιές, “αχλάδες” (γκορτζιές), φασκoμηλιά, ενώ αργότερα βοηθούν σημαντικά τα βάτα, οι λυγαριές, ο πολύκομπος, οι ακονιζιές, οι αγριοτσικουδιες (μελιτωμα), οι χαρουπιές. Η Χίος φημίζετε γαι τα εσπεριδοειδή της. Τέτοιο μέλι έβγαζαν οι "Καμπούσοι" (οι κάτοικοι του κάμπου της Χίου όπως λεει κα η λέξη). Τα Ψαρά έχουν φημισμένο θυμαρίσιο μέλι.
Για τροφοδοσία/φάρμακα φυσικά δεν τα συζητάμε, απλά δεν υπήρχαν.

Το μέλι ήταν πολύτιμο και σπάνιο. Ήταν από τις λίγες πηγές εισοδήματος (μαζί με την μαστίχα), ή το αντάλλασαν με άλλα προϊόντα. Στην κατοχή οι μελισσοκόμοι ήταν από τους προνομιούχους, και γιατί το μέλι από την φύση του είναι θερμιδικό/δυναμωτικό προϊόν, και γιατί είχε μεγάλη ανταλλακτική αξία με άλλα προϊόντα (σιτάρι, κουκιά, ρεβίθια κτλ).


Μάστίχα και κορμός μαστιχόδενδρου


Γενικά η μελισσοκομία ήταν «προνόμιο» λίγων οικογενειών. Οι υπόλοιποι ήταν δύσκολο να αποκτήσουν (ούτε πωλούνταν ούτε υπήρχαν χρήματα να αγοράσουν). Επίσης δεν υπήρχε η γνώση ενώ και αυτοί που την κατείχαν δεν την μοιράζονταν εύκολα.

Γενικά φοβόταν πολύ το «μάτι» οι μελισσοκόμοι. Δεν μετρούσαν τα μελίσσια τους η δεν έλεγαν ποσά είχαν. Τα θεωρούσαν ευλογία και δεν ήθελαν να έρθει σε επαφή μαζί τους «ξένος» ή ακόμα και να τα δεί ξένο μάτι. Δεν έπρεπε να έχεις πάει με την γυναίκα σου το προηγούμενο βράδυ πριν πας στα μελίσσια, και άλλα πιθανώς που δεν γνωρίζω!!

Αυτά τα λίγα προς το παρών. Στην επόμενη ανάρτηση θα μιλήσω για τις ευρωπαϊκές κυψέλες, την ¨άνθηση» της τοπικής μελισσοκομίας και την παρακμή με τον ερχομό της Βαρρόας.

Ευχαριστώ τον Γιάννη Νικήτα για τις πληροφορίες που μου έδωσε για αυτήν την ανάρτηση. Η οικογένεια του είναι ίσως η πιο ιστορική μελισσοκομικά του χωριού. Οι φωτογραφίες είναι από το site του συλλόγου αποδήμων του χωριού Αμερικής.


Τα μελίσσια μου
Μετά από έναν ικανοποιητικό ανοιξιάτικο τρύγο τέλη Μαιου, μετέφερα τις παραγωγικές κυψέλες μου στο πρώιμο θυμάρι, και τις παραφυάδες στο όψιμο ( η περιοχή έχει θρούμπη και αλογοθύμαρο σε περιορισμένες ποσότητες για συντήρηση, μέχρι να ανοίξει το θυμάρι).
Οι παραγωγικές έχουν 3-7 πλαίσια θυμαρόμελο αλλά τώρα πρέπει να πάνε στο όψιμο (έχει ανοίξει κατά 60%) να κάνουν παρέα με τις παραφυάδες. Το πρώιμο θυμάρι έχει σβήσει μετά τον καύσωνα της προηγούμενης εβδομάδας. Εδώ όμως είναι το μεγάλο βάσανο για μένα καθώς μεταφέρω με ένα Kia Sportage χωρίς τρέιλερ και πραγματικά δυσκολεύομαι πολύ στην διαδικασία. Επιφυλάσσομαι λοιπόν.

4 comments:

Θεοδόσης Κατσαρός said...

Δώσε χαιρετίσματα και ποιο νοτιοδυτικά στο ωραίο χωριό στους Ολύμπους.
Αν μπορείς κάνε να μεγαλώνουν οι φωτογραφίες.

İlhami Uyar said...

I wish you very prodactive season ,thank you nice sahring,I wait best news everytime,kali doulıa efharisto.Best wishes,stay well

yannis said...

Γειά σου Θεοδόση. Θα δώσω χαιρετισμούς όταν πάω στο νησί τον Αύγουστο. Οι Ολύμποι και τα Μεστά είναι πραγματικά πολύ ωραία μεσαιωνικά χωριά. Δυστυχώς της φωτό δεν μπορώ να τις μεγαλώσω. Όντως δεν φαίνονται καλά, αλλά δεν φαίνετε να έχω δυνατότατα να κάνω κάτι. Κρίμα….

Dear Ilhami, thank you for your nice wishes. I wish you also a very good honey harvest and greeting to the Friends in Turkey.

ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ said...

γεια σου θα ηθελα να μαθω πραγματα για την μελισσοκομεια θα εργαστω επαγγελματικα θα ηθελα να βρεθουμε ...Νεκταριος Πιτσικουλης Χιος ...πολη τηλ 6946633928